RECENSIES

OPERAVOORSTELLINGEN IN KAISERSLAUTERN

“DAS WUNDER DER HELIANE”

Opera in drie bedrijven van Erich Wolfgang Korngold op een libretto van Hans Müller-Enigen naar Hans Kaltneker. De eerste opvoering had plaats op 7 oktober 1927 in de Staatsoper Hamburg. We waren op 10 april 2010 in het Pfalztheater te Kaiserslautern aanwezig bij de première van een nieuwe productie van dit zelden gespeelde werk. Het ging om een coproductie met het Nationale Theater van Brno.

Het Pfalztheater heeft zich tot doel gesteld de muziek van componisten die tijdens het nationaalsocialisme als “ontaard” bestempeld werden, een tweede kans te bieden. Na werken als “Flammen” van Schulhoff en “Der König Kandaules” van Zemlinsky werd dit jaar gekozen voor “Das Wunder der Heliane” van Erich Wolfgang Korngold. Hoewel de componist zelf, in tegenstelling tot anderen zoals Haas of Krenek, vandaag niet helemaal onbekend is, wordt enkel zijn opera “Die tote Stadt” nog geregeld gespeeld. “Das Wunder der Heliane” werd voor het laatst scenisch opgevoerd in 1988 en behalve enkele concertante uitvoeringen is het werk de laatste 80 jaar nauwelijks aan bod gekomen. De opera was nochtans wel scenisch te zien in Gent in 1970.
Bij de creatie kende “Das Wunder der Heliane” heel wat bijval, maar kon zich nadien toch niet handhaven in het repertoire. De oorzaak daarvoor moet gezocht worden in het wat onwaarschijnlijke libretto (hoewel, niet elke populaire opera kan zich beroemen op een hoogstaand libretto) en in het feit dat in 1927 ook “Johnny spielt auf” van Krenek in première ging. Dat werk was muzikaal veel meer vernieuwend en daardoor werd de aandacht van Korngold’s schepping afgeleid. Het feit dat Lotte Lehmann de hoofdrol vertolkte mocht hieraan niets verhelpen. Dat is jammer, want de partituur is erg dramatisch en bevat een paar hemelse momenten zoals de passage “Ich ging zu ihm” van Heliane. De toekomst van Korngold als componist van filmmuziek kondigt zich af en toe aan in de muziek.
In de opera zijn alle personages op één na naamloos en het draait om een vrouw die door het vinden van ware liefde respectievelijk toverkracht breekt of toverkracht krijgt. Heliane raakt gefascineerd door De Vreemdeling, die door haar man De Heerser ter dood veroordeeld is, omdat hij vrolijkheid onder diens volk heeft gebracht. Als laatste wens gunt Heliane hem een blik op haar naakte lichaam en raakt daardoor dusdanig gecompromitteerd dat ze zich voor De blinde Opperrechter moet verantwoorden. In de perikelen van het onderzoek steekt De Vreemdeling zichzelf neer. Als Heliane werkelijk onschuldig is aan overspel zal zij krachten vinden om De Vreemdeling tot leven te wekken luidt het vonnis. Dat lukt, maar de jaloerse Heerser steekt na het wonder zijn vrouw neer, waarna zij samen met De Vreemdeling ten hemel vaart. De echte liefde heeft overwonnen en de macht van de Heerser is gebroken.
Regisseur Johannes Reitmeier heeft de opera in een modern kleedje gestoken en wat ons betreft met succes. Hij vindt zijn inspiratie in de film “Metropolis” van Fritz Lang die ook in 1927 in de zalen kwam, de periode waarin de opera geschreven werd. In de donkere jaren na de eerste wereldoorlog is de industrialisering volop bezig. Het individuele geluk wordt ondergeschikt aan de productiviteit. Het volk gaat dan ook op zoek naar een leider die voor enige verlichting kan zorgen, en vindt die in de Vreemdeling. Reitmeier laat het verhaal dan ook spelen in de hal en een kantoor van een fabriek. Om een link te leggen naar het heden is de Heerser een soort Afrikaanse dictator, wat waarschijnlijk ingegeven is door de huidskleur van de zanger die de rol vertolkt. In elk geval vonden we het geboden spektakel boeiend van het eerste tot het laatste moment en was het in perfecte symbiose met de muziek.
Muziekdirecteur Uwe Sandner toonde aan het hoofd van het orkest van het Pfalztheater een duidelijke affiniteit met Korngold’s partituur waar hij het onderste wist uit te halen. Wel hadden we af en toe gewenst dat hij ten behoeve van de solisten een iets transparantere interpretatie van de muziek gegeven had. Sommige solisten hadden het wat moeilijk om op te tornen tegen de geweldige geluidsmassa’s die, het moet gezegd, van een ongekende dramatische intensiteit waren.
Helaas was er één zwak element in de rolbezetting dat ons aanvankelijk enthousiasme wat temperde: de Duitse tenor Norbert Schmittberg heeft een mooi timbre en zijn stem lijkt uitermate geschikt voor de opera’s van Mozart. Met Korngold vergaloppeert hij zich echter volledig. Niet alleen was hij tijdens de voorstelling die we zagen herhaaldelijk onhoorbaar, halfweg het eerste bedrijf begon de vermoeidheid al toe te slaan en kwamen een paar pijnlijke uitschuivers dan ook niet als een verrassing. Erg jammer, daar de rol van de Vreemdeling die hij vertolkte eigenlijk de mooiste partij in de opera is. Gelukkig stonden de andere solisten op een hoger niveau, te beginnen met de Zuid-Afrikaanse sopraan Sally du Randt, die met een metalige stem die perfect bij het personage past een geloofwaardige vertolking van de hoofdrol bracht. Ook de Amerikaanse bariton Derrick Lawrence was scenisch en vocaal geloofwaardig als de Heerser en Hans-Jörg Bock kon voldoende nijdige trekjes in zijn stem leggen om de scherprechter te typeren. Silvia Hablowetz imponeerde in de rol van de Bode. Ook de kleine rollen waren volwaardig bezet.
Een mooie voorstelling van een zelden vertoond werk, helaas een beetje uit balans gebracht door de onderbezetting van de rol van de Vreemdeling. Maar in elk geval een aanbeveling waard, U loopt immers het risico niet zo snel een nieuwe kans te krijgen om het werk te zien.

“Das Wunder der Heliane” wordt nog gespeeld in Kaiserslautern op 14, 20, 24, 28 april, 21 mei en 20 juni 2010. Nadien gaat de productie nog naar Brno.

H .D. (Gepubliceerd op 15/4/2010)